September 29, 2007
Professor Mehemmedtağı Zehtabının eserlerinde
Türk ve Azerbaycan meselesine elmi yanaşma
Sübhan Talıblı AMEA akad.Z.M.Bünyadov adına Şerqşünaslıq İnstitutunun dissertantı
WoRD formatında olan meqaleni endirmek üçün buraya tıklayın: zehtabi-5.doc
Meqale Alk-Az-TmsL fontunda yazılıbdır. Bu fontu buradan elde ede bilersiniz: Azerbaijani Fonts
September 29, 2007
سبحان طالیبلی
آذربایجان میلی علملر آکادئمیاسینین شرقشوناسلیق اینستیتوتونون علمی امکداشی
اونلار اؤز قیمتلی قانلاری ایله گنج رئسپوبلیکانین موقدس تاریخینین ایلک صحیفه لرینی یازاراق گله جک نسیللر اوچون یادیگار قویدولار.
عادیل خان زیادخانلی
آذربایجانین خالق جمهوریتینین حاکیمیتی زامان اعتیباری ایله بؤیوک بیر دؤورو احاطه ائتمه سه ده، 20- نجی عصر آذربایجان تاریخینده خصوصی رول اویناییب. دؤورون طلبی و میلی منافعیمیز نامینه برقرار اولان رئسپوبلیکا میلی ثروتلریمیز اوزه رینده عالی حاکمیت حقوقو الده ائتمکله، خالقیمیزین بین الخالق عالمده تانینماسی یولوندا دا مهم آددیملار آتدی. 19- نجو عصرین ایلک ایللریندن چاریزمین ظولم یوکونو اؤز اوزه رینده داشیماغا مجبور اولموش بیر خالق، 1918- نجی ایلین 28 ماییندا میلی ایستیقلالیتینی اعلان ائتدی، مستقیل داخیلی و خاریجی سیاست یئریتمک ایمکانی الده ائتمیش اولدو. محمد امین رسولزاده و اونون مسلکداشلاری قیسا بیر واختدا یوردوموزون مستقیل بیر اؤلکه کیمی بین الخالق عالمده تانینماسینا هئچ ده آسان یوللا نائل اولمالیدیر، قارشییا سون درجه جیدی مانعه لر چیخیردی. بو مانعه لرین یارانماسیندا موستملکه چی دؤولتلرله یاناشی خالقیمیزا دوشمن کسیلمیش ائرمنی داشناقلاری دا آز رول اوینامادیلار.
مقاله نین داوامی اوچون تیکلایین ilk-sefir.doc
September 29, 2007
سئوگیم – مبارزه، سئوگیلیم – حیات
میکاییل مشفق دونیاسینا قیسا بیر باخیش
نسا طاهرزاده
20-نجی عصرین 20-نجی ایللرینده، یئنی تاریخی – اجتماعی قورولوش شرایطینده ملی شعری یاراتمیش و انکشاف ائتدیرمیش گؤرکملی شاعیرلردن بیری ده، میکائیل مشفق دیر. او 1908-نجی ایلده باکی‌نین خیزی کندینده دونیایا گلمیشدی. ابتدایی تحصیلینی 1915-نجی ایلده باکیداکی روس – تاتار مکتبینده آلمیشدی. 1927-نجی ایلده پداگوژی تحصیلی آلاراق، 1931-نجی ایلدن اورتا مکتبده ادبیات معلمی کیمی ایشله‌میشدی. معلم لیک ائتمکله برابر گؤزل شعرلر یازان م. مشفقین «بیر گون» آدلانان ایلک مطبوع شعری 1926-نجی ایلین آوریلین 28-ده «گنج ایشچی» غزئتینده درج اولونموشدور. ادبی فعالیتی 1926-1937-نجی ایللری احاطه ائدن شاعیر، بو دؤور عرضینده اون شعر کیتابی نشر ائتدیره‌بیلمیشدی. «کولک‌لر» (1937)، «گونون سسلری» (1932)، «بوروق‌لار آراسیندا» (1932)، «شعرلر» (1935) مشفقین حبس اولونمامیشدان قاباق نشر اولونموش شعر توپلولاری‌دیر. بوندان باشقا اوشاقلار اوچون یازدیغی اثرلریندن عیبارت کیتابلاری دا چاپ اولونموشدور. شاعیر عئینی زاماندا ترجمه‌چیلیکله‌ده مشغول اولموشدو. ا.س. پوشکینین «قاراچی‌لار» پوئماسینی (ش. عباسوولا بیرلیکده)، م.ی. لرمانتووون «دمون» پوئماسینی (رسول رضا ایله بیرلیکده)، خیامین بیر چوخ رباعی‌لرینی، تاراس شفچنکونون شعرلرینی و … ترجمه ائتمیشدیر. مشفق «چاغلایان» شعرلر توپلوسونو ترتیب ائدیب نشریاتا وئرسه ده 1937-نجی ایلده یازین اورتالاریندا حبس ائدیلدیگی اوچون، اونون چاپینی گؤرمه‌میشدی. م. مشفق آز بیر واخت عرضینده یازیب یاراتسا دا اونون اثرلری یئتگین یارادیجیلیق نمونه‌سی دیر. «تار»، «گؤی گؤل»، «ادبیات نغمه‌سی»، «شاعیر و وطنداش»، «شعریم»، «یئنه او باغ اولایدی»، سون شعری اولان «دویغو یارپاقلاری» صنعتکارلیق باخیمیندان شاعیرین ان دولغون اثرلری‌دیر.
میکاییل مشفقین یارادیجیلیغیندان دانیشان زمان، اونون پوئمالاری‌نین آدینی چکمه‌مک مومکون دگیل. او «بوروق آدامی»، «فانتان»، «یوکسلیش»، «بوروقلارآراسیندا»، «افشان»، «داغلار فاجعه‌سی»، «سحر»، «آزادلیق داستانی»، «سیندیریلان ساز» آدلی پوئمالارین مولفی دیر. اوره‌گی یاشاماق – یاراتماق حسی ایله دولو اولان شاعیر حاققیندا 1938-نجی ایلین ژانویه نین 8-ده اؤلوم حؤکمو چیخاریلمیش و تئزلیکله یئرینه یئتیریلمیشدیر.*
اونون شعرلریندن سئچمه‌لر
حیات سئوگیسی
آه، من گوندن گونه بو گؤزللشن
ایشیقلی دونیادان نئجه ال چکیم؟
بو یئرله چارپیشان، گؤیله الـله‌شن
دوستدان، آشنادان نئجه ال چکیم؟
***
حیات دئدیکلری بو کشمکشدن،
قلبیمده، قانیمدا یانان آتشدن،
گئجه‌دن، گوندوزدن، آیدان، گونشدن
بو انگین1 فضادان نئجه ال چکیم؟
***
قارشیمدا دالغالی درین بیر عمّان،
عمّانی سارسیدان بیر آجی طوفان
بیاض کؤپوکلری بیر چیچک یاپان،
شاعیردن، خولیادان نئجه ال چکیم؟
***
اولدوزلار فیکریمین چیراغ‌بانی‌دیر،
بولود خیالیمین کاروانی‌دیر،
سماکی، حسیمین آشیانی‌دیر،
بؤیله بیر سمادان نئجه ال چکیم؟
***
… خزان آجیسینا ائدیب تحمل،
گولون کؤلگه‌سینده اؤتنده بولبول ،
– حیات، حیات! – دئیه چیرپینیر کؤنول،
کؤنولدن، سئوگیدن نئجه ال چکیم
بیرینجی گنج
من چئویک اوره‌کلی بیر یئنی گنجیم،
دیلدن دیله دوشموش حئکایتیم وار.
حیات نئشه‌سی ایله تیتره‌ییر ایچیم،
پارلاق گله‌جگیم، نهایتیم وار.
***
بیر پارچا آتشم – بیر پارچا یانغین،
قلبیم اؤرنگی دیر یانار بیر دانین،
قارشیمدا دوراماز نه سئل، نه داشقین،
طبیعتله منیم ظرافتیم وار.
***
سئوگیم -مبارزه، سئوگیلیم- حیات،
یهرلنمیش منه – قانادلی بیر آت،
گؤر نه دئییر سیزه چالدیغیم قانات:
هله بوندان سونرا قیامتیم وار.
سئوگی‌لر
سئوگی‌واردیر کی، دوداقلاردا آچار گوللرینی،
سئوگی واردیر کی، بیر آز قار کیمی، روزگار کیمی دیر.
سئوگی واردیر اوخودور قلبده بولبوللرینی،
بؤیله بیر سئوگی منیم روحومو اوخشار کیمی دیر.
***
سئوگی واردیر کی اوزاقدان بیزه پارلاق گؤرونور،
اونا یاخلاشمایالیم چونکی او ظولمتله دولو.
سئوگی واردیر کی دوشر یئرلره دایم سورونور،
اؤیله بیر سئوگی ده مین دورلو خیالاتله دولو.
***
سئوگی واردیرکی باهاردان بیزه گوللر گتیریر،
ایچه زققوم و زهر، قوخلاما، قلبین قانایار
سئوگی واردیر اوزو خوش، داخیلی بیر قورخولو یار.
***
سئوگی واردیر بیزه چوخ دادلی امللر گتیریر
فقط هپسینده قارانلیق گئجه‌لر کؤلگه‌سی وار
سئوگیلرده قاریشیق بیلمه‌جه‌لر کؤلگه‌سی وار.
ــــــــــــــــ
* بکیر نبیئو و شامیل سالمانوون مولفلیگی ایله یازیلمیش ادبیات درسلیگیندن استفاده ائدیلمیشدیر.
1)انگین: درین.
____________
تورکجه همشهری
September 29, 2007
خالق ماهنیلاری
نسا طاهرزاده
ماهنی خالقین قلبی دیر. ماهنی خالقین معنویاتی، داخیلی عالمی، فیکری، حسّی، دوشونجه‌لری، اضطراب‌لاری، سئوینج و کدری دیر، ماهنی خالقین اؤزودور. ماهنی‌لارینا گؤره، خالقین حیات طرزینی، تویونو، یاسینی، مبارزه‌سی‌نی معین لشدیرمک مومکوندور.
خالقیمیز، سازی، صحبتی قدیمدن بری سئون، قیمتلندیرن شاعیر خالق دیر. ساز و صحبت، محبت، قلب، اوره‌ک چیرپینتی‌لاری دینجیلک، امن – آمان‌لیق دؤورونده جولانا گلیر، چاغلاییر. شیرین ماهنیلار حیات دیر، یاشاییش دیر.
ساز، سؤز، ماهنی، بونلارین ترجمانی اولان صنعتکار قدیمدن بری آذربایجاندا مقدس ساییلیبدیر. اوغوزلاردان آمان دیله‌مک اوچون دوشمن سون آندا الینه قوپوز گؤتوررمیش. ان بؤیوک قهرمانلار بئله سازین، سؤزون تأثیرینی قیلینجدان کسرلی، توپپوزدان ضربه‌لی حساب ائتمیشلر. اوزان، آغ ساققال، دده، سؤی سؤیله‌ین، بوی بویلایان قورقود، عئینی زاماندا سرکرده اولموشدور. شاه اسماعیل ختایی، کوراوغلو ماهنیلاری ایله قیلینجدان داها چوخ ایش گؤرموشلر. چوخ احتمال خالقین ایلک یارادیجیلیق نمونه‌لری اولان آذربایجان خالق ماهنی‌لاری‌نین مهم علامتلریندن بیری سؤزله هاوانین، موسیقی‌نین سیخ وحدتی‌دیر. ماهنی‌لارین سؤزلرینه – متن لرینه اویغون دا موسیقی واردیر. زامان کئچدیکجه ائل صنعتکارلاری ماهنی‌لارین هم متن‌لرینده، هم ده موسیقیسینده دگیشیک‌لیک آپارمیش و بئله‌لیکله اونلاری تکمیللشدیرمیشلر. آکادمیک م.ج. جعفروو یازیر: «ائل ماهنی‌لاریمیزین متن‌لرینده موسیقی ایله یاخینلیق، مطلق نظرده توتولموشدور. کیم بیلیر، بلکه ماهنی متنی‌نی یارادان قدرتلی بیر بسته‌کار، یا خود موسیقی بسته‌له‌ین، عئینی زاماندا استعدادلی بیر شاعیر ایمیش.»
ماهنیلار زامان کئچدیکجه تکجه موسیقی یوخ، هم ده ایده – بدیعی جهتدن تکمیل‌لشیر، ایشلنیر، داها اویناق موسیقی ایله جلالانیر.
بعضی ماهنیلار معین پئشه‌لرله، اینسانلارین جمعی امگی، محصول ییغیمی و … ایله علاقه‌دار یارانمیشدیر. بو جهتدن آلما، نار، اوزوم و … ایله باغلی ماهنیلار مشخص‌دیر. ماهنی‌لاردا طبیعت گؤزللیک‌لری بؤیوک شوق ایله ترنم ائدیلیر. دورنا، آهو، مارال، ککلیک، بولبول، جئیران، نرگیز، قرنفیل، قیزیل گول و … حاققیندا خالق آراسیندا چوخلو ماهنیلار یاییلمیشدیر. آذربایجان خالق ماهنیلاری اؤز ایده مضمونو، فورما و پوئتیک خصوصیت‌لری ایله دقتی جلب ائدیر.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
· پاشا افندیئوین «آذربایجان شفاهی خالق ادبیاتی» اثریندن سئچیله‌رک، اختصارلا وئریلدی.
____________
تورکجه همشهری
September 29, 2007
سيّد عظيم شيرواني‌نين اثرلرينه بیر باخیش
دکتر حسین محمدزاده صدیق
سيّد عظيم شيرواني چوخ جهتلي شاعير، عاليم و اديب ايدي. بير طرفدن ديني فقه، رجال، اصول و كلام علملريني ياخشي اوخويوب، منيمسه‌ميش و باشقا طرفدن ايسه ادبي فنلر، عروض، قافيه، شعر، منشآت، قصص و تاريخ فنلري ايله دريندن تانيش ايدي. بونلاردان علاوه توركجه، عربجه و فارسجا ايله ياناشي، روس ديليني‌ده بيليردي و او طريق ايله روس و آوروپا ادبياتي ايله ماراقلانيردي. آمما اصلينده، او شعر تاريخيميزين ان آدليم سيمالاريندان بيري و شعريميزين اؤز زمانه‌سينده دؤنوش نقطه‌سي ساييليردي. اليميزده اولان اثرلري عموميتله شعر تاريخيميز ايله علاقه‌داردير:
سيّد عظيمين توركجه قصيده‌لري، بؤيوك بير اكثريتی تشكيل ائدير. اونلارين موضوعلاريني تحميديه، پيغمبر نعتي، حضرت علي مدحي، اؤيود و نصيحتلر، حكمي و عرفاني، اجتماعي و سياسي مفهوملار احتوا ائدير. بونلاردان باشقا، گؤزل باهاريه‌لر، تانينميش هم يئرليلر حاققيندا او جومله‌دن مجتهد آقا سيّد علي آقا، شيخ الاسلام ملا احمد سالياني، حاج مجيد افندي و باشقالارينا خيطاب قصيده‌لر يازميشدير. بير نئچه قصيده‌سي ده ناصرالدين شاها خيطابدير.
اونون ان گؤزل قصيده‌لريندن بيري يا رسول الله! قصيده‌سيدير. بو قصيده بئله باشلايير:
فدا بو آستانين خاكينا جان يا رسول الله،
كی اهل درده‌دير بو درده درمان، يا رسول الله!
قصيده‌نين مقطعي بئله‌دير:
كرم قيل سيّدي قورتار بلاي نفس شوموندان
دخيليندير بوگون حسّان شيروان، يا رسول الله!
سيّد عظيمين توركجه غزللري، آلتي يوزدن زياده الده ائديلميشدير.
سيّد عظيم اؤز دوستلارينا و زمانه‌سي‌نين آدليم اینسانلارينا دفعه‌لرله منظوم نامه‌لر ايله رجوع ائديبدير. الده ائديلن مكتوبلارين حجمي بير جيلد كيتابی تشكيل ائدير. بو منظوم نامه‌لرين آراسيندا بير نئچه‌سي حسن بيگ زردابي‌يه خيطابدير. اوندان باشقا، محمد جرمي، محمد صفا، اسماعيل قاصير، عبدالله عاصي، محمد تقي قمري، ميرزا رحيم فاني، علي اصغر نورس، فرهاد ميرزا و حتي زمانه‌نين حاكيملرينه خيطاب، ادبي- اجتماعي مكتوبلاري واردير.
ربيع الاطفال، ربع الاطفال و گلزار باهار آدلاري ايله‌ده تانينان حكايات منظوم كيتابي، اصلينده گنجلره و مكتب يئني يئتمه‌لري اوچون يازيلميشدير. شاعير بورادا اغلب حكايه‌لري اوغلو جعفره خيطاب ائتميشدير. ميثال اوچون:
جعفر! اي ساده‌لوح و پاك ضمير!
بيل كي واردير زماندا چوخ تزوير.
سوره‌ي يوسيف ايچره، مكر زنان،
اوخوسان، اي اوغول اولوبدو بيان . . .
او، بو كيتابين حكايه‌لريني، جامع التّمثيل، كليله و دمنه، گلستان سعدي و باشقا ادبي قايناقلاردان آلميشدير.
حكايات منثوره و يا لطائف كيتابيندا دا يوزه ياخين كيچيك لطيفه‌لر و حكايه‌لر يازميشدير. ميثال اوچون:
بير گون بير خان مجليسده دئدي كي هر كيم اؤز عورتيندن راضي دگیلسه، آياغا دورسون. هامي قالخديلار، آياغا دوردولار، مگر بير شخص كي قالخمادي. خان دئدي:
– اي شخص مگر سن عورتيندن راضي‌سان كي آياغا قالخمادين؟
او جواب وئردي كي:
– يوخ، سنه فدا اولوم، بوگون عورتيم قيچيما بئله ووروبدور كي، قيچيم شيكست اولوبدور، او سببدن قالخماديم!
سيّد عظيم، عبيد زاكاني‌نين موش و گربه آدلي اثري اساسيندا، بو منظومه‌ني يازميشدير. سيچان و پيشيك كيتابيني بئله باشلايير:
حمد اولا اول خاليقه صوبح و مسا،
كيم يئتيريب فئيضي جاهانا صفا.
جومله‌ي مخلوقا وئريب جانلار،
حاضير ائديب نعمتِ الوانلار.
هر نه هاوادا او كي پرواز ائدر،
پر آچيبان قدرتين ابراز ائدر.
ايكي قاناد ايله اوچان طئيرلر،
يئرده گزن دابّه‌لر، غئيرلر.
ايكي آياق يا كي اولا دؤرد آياق.
باده‌ي قدرتدن ايچيبدير اياق . . .
. . .
نقل ائله‌ييم من سنه بير داستان
فارسي ايله نظم ائله‌ييب باستان!
توركي ايله من اونو تحرير ائديم
كؤنلونو شاد ائت، سنه تقرير ائديم.
بيرجه قولاق وئر بئله داوايا سن
ائيله نظر شورش و غوغايا سن.
بيل كي نه سلطان، نه خانين جنگيدير
بير پيشيك ايله سيچانين جنگيدير! . . .
كئچميشده شاعيرلر آراسيندا هجو و هزل يازماق عادي بير حالا چئوريلميشدي. البته بو هجو و هزللر بؤيوك شاعيرلر طرفيندن يازيلاندا، سياسي – اجتماعي معنا آلير و طنزه چئوريليردي. يالنيز ساده‌جه گولوش و يا بيريسيني تحقير ائتمه يوخ، بلكه اوياتما و انتباه آماجي گودوردو. هر طنز پارچاسي، بير تازيانه كيمي بير طرفدن ظاليملري تنبيه ائتمه و ايكينجي طرفدن مظلوملاري اويالتما اوچون يازيليردي. سيّد عظيمين لاييق و خلف شاگيردي ميرزا علي اكبر صابر، آذربايجان شعرينده طنز مئيدانلاري‌نين قهرماني، اؤز بيليك و باجاريغيني سيّد عظيمدن آلميشدير.
سيّد عظيمين هجو- طنزلري ايسه بعضا ايكي دوست آراسيندا مزاح ماهيتي داشيير و بعضا ده بيگلر و فرمان وئر‌نلرين حاققيندا يازيلميشدي. اونون هجولري آراسيندا شيروان بيگلري حاققيندا، شاماخي حاكيملري حاققيندا، بابيلر و بعضي رياكار روحاني‌نمالار حاققيندا يازيلميشدير. او، بو هجولرده رشوت خورلوق و روس دولتي اورقانلاريندا باش وئرن ظلم، فساد و زوراكيليقدان سؤز آچير:
فُقرالار يانيبان ظلم اودونا اولدو كباب
بير طرفدن ائله‌دي زلزله شيرواني خراب،
بير طرفدن‌ده بولار عالمي ويران ائله‌دي.
نه پريستاو، نه كؤمكچي، نه كوارتال، نه قازاخ،
هاميسي قورد كيمي سويماقليغا خلقي كي قوچاق . . .
بورادا اونون شعرلري كسگين استهزا و آجي گولوشلر ايله دولودور. ائله بونا گؤره‌ده اونون عصرينده بعضي گئري قالميش و ساتقين شاعيرلرده سيّد عظيمي دفعه‌لر ذم و هجو ائتميشلر. سيّد عظيمين هجوياتي مستقل بير كيتاب كيمي يوخ، بلكه ديوانلاري‌نين مختليف چاپلارينا سالينميشدير.
فارسجادان، شيرازلي سعدي‌نين گلستان و بوستان اثرلريندن بير چوخ حكايه‌لر ترجمه ائتميشدير. ميثال اوچون:
بير شخص لقمان حكيمدن سوروشدو:
– حكمتي كيمدن اؤيره‌ندين؟
دئدي كي:
– نابينالاردان. چونكي كورلار بير يئري گؤرمه‌سه‌لر، يعني يوخلاماسالار، قدم قويمازلار!
او، ها بئله زينت المجالس كيتابيندان بير نئچه تربيوي حكايه ديليميزه چئويرميشدير.
بو آد ايله اوغلونا نصيحتلر يازميشدير، و قاآني‌نين پريشان آدلي كيتابينا بنزه‌تميشدير. بو كيتابين 1291 ش. (1912 م.) ايلينده تهراندا داش باسما اصوليله نشر ائديلمه‌گيني خبر وئرنلر واردير.
دئدگيميز كيمي سيّد عظيمين عموميتله قصيده يازماغا چوخ مئيلي وار ايميش. اونون هم توركجه و هم فارسجا قصيده‌لري‌نين حجمي او قدر چوخدور كي هر بيريني بير قصيده‌لر ديواني آدلانديرماق اولار. فارسجا ديواني اون مين بئيته ياخيندير و دوستو حبيب صادق تبريزي طرفيندن حاضيرلانيبدير و كليات فارسي آدلانديريلميشدير. كليات فارسي‌يه آشاغيداكي بؤلوملر داخيلدير:
– قصيده‌لر.
– عزادارليق غزللري.
– عاشيقانه و عارفانه غزللر.
– ترجيع‌بند، تركيب‌بند، مخمّس، مسدّس، مثنوي، رباعي و غيره. بو كلياتين ياريسيني قصيده‌لر تشكيل ائدير.
– قصص الانبياء (فارسجادان ترجمه)
نثر و نظم ايله يازيلميشدير. نشر اولماديغي اوچون هله‌ليك بيرزاد دئيه بيلميريك.
بو اثرده نشر اولماميشدير.
كربلا حادثه‌سي ايله علاقه‌دار يازيلميش، قوشا بئيت، نوحه و افراددان عيبارتدير. نشر اولماميشدير.
شيروان تاريخي و مدنيتي حاققيندا اولماليدير. نشر اولماميشدير.
روس ديلينده يازيلان ادبي اثرلر ايله تانيش اولان سيّد عظيم، روس شاعري كريلوف دان نئچه نصيحت آميز شعر ترجمه ائتميشدير. هابئله پوشكين‌نين بير نئچه منظومه‌سيني توركجه‌ميزه قازانديرميشدير.
____________
تورکجه همشهری
September 29, 2007
فارس تاماشاسی‌نین بانی‌سی میرزا آقا تبریزی
الف. قهرمان اوغلو
کئچن عصرین اوللرینده یاشاییب- یاراتمیش گؤرکملی آذربایجان یازیچی‌سی میرزا آقا، تبریزده آنادان اولموشدور. میرزا آقا گنج یاشلاریندا روس و فرانسیزجانی مکمل اؤیرنمیش، بیر مدت استانبولدا، حلبده و دیگر شهرلرده قاجار دؤولتی‌نین سفیرلیگی نماینده‌سی کیمی مسئول وظیفه‌لرده چالیشمیشدیر.
«پنج نمایشنامه میرزا آقا تبریزی» کیتابی‌نین مؤلفی، بو باره ده یازیر:
«اونون یاشاییشی باره ده، اؤزو یازدیغی مکتوبلار و اثرلریندن باشقا بیر سند الده یوخدور. 1129-نجو ایلده یازدیغی «رساله اخلاقیه» ده اؤزونو «آقا ابن مهدی تبریزی» لقبی ایله تانیتدیریر. بیلدیگیمیز کیمی، او تبریزده آنادان اولموش و اورادا درس اوخوموش و بؤیوموشدور. او فرانسا سفیرلیگینده مترجملیک ائدردی، تورکجه و فارسجادان علاوه، فرانسیزجا و روسجانی دا یاخشی بیلردی.»
میرزا آقانین یاشاییشی باره ده الده اولان سندلرین آز اولدوغونا گؤره، اؤزو یازدیغی «رساله اخلاقیه» کیتابیندان کمک آلینمالی دیر.
او «رساله اخلاقیه» کیتابیندا، خارجی اؤلکه‌لره ائتدیگی سفرلردن صحبت ائدیر و یازیر: «مین ایکی یوز یئتمیش دوققوزونجو ایلده استانبولدان، بغدادا ساری گئتدیم، یولدا اولارکن «دیار بکر» شهرینده بیر محترم شیخله تانیش اولدوم. اوچ گون اورادا قوناق اولوب و …» یئنه بیر باشقا یئرده گؤستریر کی بیر مدت تهراندا و شمیراندا یاشامیشدیر. «رساله اخلاقیه» ده یازدیغینا گؤره، او قاجار حکومتینده مختلف ایشلر گؤرردی، او یازیر:
«… من بیر شهرده نایب الحکومت ایدیم، بیر گون حکومت آداملاری …»
میرزا آقا، ایرانا قاییدارکن، بیر مدت معلملیک ائتمیش و همین دؤورده، «رساله اخلاقیه» آدلی دگرلی بیر اثر یازمیشدیر. رساله اخلاقیه، نئچه حکمتلی ناغیل، تاریخی واقعه‌لر، بیر اوزون تاماشا و نئچه کیچیک مثللر و آتالار سؤزودور. کیتاب درسلیک کیمی، آذربایجان معارف تاریخینده اؤنملی یئر توتموشدور. میرزا آقا دؤولت ایشلریندن اوزاقلاشیب، فرانسا سفیرلیگینده مترجم کیمی ایشله‌دیگی دؤورده «عربستان حاکیمی اشرف خانین سرگذشتی»، (ایرانین جنوب ایالتلرینه عربستان دئییردیلر)، «زامان خانین بروجردده حاکیملیگی»، «خالخاللی آقا هاشیمین عشق بازلیغی» و «شاه قولو میرزانین کرمانشاهدا سرگذشتی» آدلی دؤرد کمدیا یازیر. بو پیئسلرده، ایران خالقی‌نین آجیناجاقلی حیاتی، قلمه آلینمیشدیر.
«پنج نمایشنامه میرزا آقا تبریزی» کیتابی‌نین مؤلفی، دوقتور صدیق، میرزا آقانین نمایشنامه‌لری حاققیندا یازیر: «اونون نمایشنامه‌لرینده ناصری عهدینده اولاق قارانلیق، استبداد، قانونسوزلوق و زمانه‌ده اولان مضحک پدیده‌لر، طنز و کمدی بیر شیوه‌ده بیان اولونموشدور. اونون تاماشالاری ظلم گؤرموش و ستم چکمیش و آزادلیق سوسوزو اولان خالقدا، درین تاثیر بوراخدی و …»
دؤوری مطبوعاتدا و آیریجا کیتاب شکلینده دؤنه – دؤنه چاپ اولونان بو اثرلر، آذربایجان تورکجه‌سینه چئویریلمیشدیر. اونون «کیمیاگر حاجی مرشد» آدلی تاماشاسی ایسه 1354-نجو ایلده تاپیلیب و تهراندا «پنج نمایشنامه میرزا آقا تبریزی» (میرزا آقا تبریزلی‌نین بئش تاماشاسی) آدلی کیتابدا نشر اولونموشدور.
میرزا آقا، مشروطه انقلابی دؤورونده «حشرات الارض»، «استقلال» و «ناله ملت» آدلی اوچ نشریه‌نین تحریریه هیاتی عضوو اولموشدور. بونا گؤره بعضا اونا «میرزا آقای ناله ملت» دئیه، مراجعت ائدیرمیشلر.
میرزا آقا «ملی انجمن» ده ایسه چالیشمیشدیر. روس قوشونلاری تبریزی توتارکن، میرزا آقا بیر سیرا انقلابچی ایله بیرلیکده، استانبولا مهاجرت ائتمیشدیر. او، یوز ایله یاخین عمر ائتدیکدن سونرا، اوچ ایل مهاجرتده قالیب، سونرا اورادا وفات ائتمیشدیر.
میرزا آقا عائله‌سی، «بلوری» آدی ایله ده معروف اولموشدور. او، استانبولدا یاشادیغی زامان، فارس دیلینده 88 صحیفه‌لیک «تبعه من» آدلی بیر جزوه نشر ائتمیشدیر.
____________
تورکجه همشهری
September 29, 2007
دونیا شهرتلی چنگیر آیتماتوو
نسا طاهرزاده
چنگیر آیتماتوو، قیرغیزیستانین تالاس وادیسینده‌کی شکر قیشلاغیندا 1928-نجی ایل دسامبرین 12-سینده دونیایا گؤز آچیبدیر. اوشاقلیغی و ایلک گنجلیگی، محاربه ایللرینه تصادف ائدن چنگیزین آتاسی 1937-نجی ایلده‌کی استالینین قانلی تصفیه‌لری‌نین قوربانی‌سی اولموشدور. آتاسی‌نین اؤلوموندن سونرا، آناسی و قارداشلاری ایله بیرلیکده آوُلا (کنده) قاییتمیشدیر.
چنگیز آیتماتووون ترجمه‌ی حالینا نظر سالدیقدا، گؤروروک کی او ادبیاتا دخلی اولمایان بیر ساحه‌ده تحصیل آلیب. بئله کی یازیچی اوّلجه بایتارلیق (دامپزشکی) تحصیلی آلمیش، داها سونرا قیرغیزیستان کند تصرفاتی انستیتوسونو بتیرمیشدیر. بونونلا بئله آیتماتوو هله طلبه اولار کن، یارادیجیلیغا هوس گؤسترمیش، ایلک یازیلارینی یئرلی غزئت لرده چاپ ائتدیرمیشدیر. اوشاقلیقدان روس دیلینی یاخشی بیلن آیتماتوو ائله‌جه ده قیرغیز یازیچی‌لاری‌نین اثرلرینی روس دیلینه ترجمه ائدیردی. بئله لیکله، یازیچی تحصیل آلدیغی ساحه‌دن آیریلیب،یارادیجیلیق عالمینه قدم قویور. 1952-نجی ایلده «غزئتچی دزیویدو» حئکایه‌سی روس دیلینده چاپ اولونور. 1956-نجی ایلده موسکودا ماکسیم گورکی آدینا ادبیات انستیتوسوندا اوخوماغا باشلایان چنگیز آیتماتوو 1957-نجی ایلده شوروی یازیچیلار اتفاقی‌نین عضولوگونه داخیل اولور. آرتیق بو واخت حئکایه‌لری موسکو مطبوعاتیندا درج اولونوردو. 1958-نجی ایلده اونا شهرت قازاندیران «جمیله» اثری چاپ اولونور و بو اثری ایله ده بؤیوک ادبیات عالمینه داخیل اولور. چنگیر آیتماتوو «قیرمیزی یایلیقلی قوواغیم منیم» (1962)، «کؤشه‌ک گؤزو» (1962)، «ایلک معلّم» (1963)، «آنا تارلا» (1963)، «الوداع گول ساری» (1967)، «دنیز کناری ایله قاچان آلا باش» (1978)، «عصره برابر گون» (1983)، «آغ گمی» (1970)، «قیامت»، «چنگیز خانین آغ بولودو»، «اوز به اوز» و … اثرلرین مؤلفی دیر.
کئچمیش سووئت اتفاقی (شوروی)نین مختلف جایزه‌لرینه لاییق گؤرونن آیتماتوون اثرلری، مختلف دیللره ترجمه اولونموشدور. او جمله‌دن ایراندا اونون اثرلری دفعه‌لرله فارسجایا چئوریلمیشدیر.
____________
تورکجه همشهری
September 28, 2007
اوزئییر دونیاسی
نسا طاهرزاده
شرقین ایلک اوپراسی اولان «لیلی و مجنون»ون، «کوراوغلو»، «شیخ صنعان»، «اصلی و کرم»، «رستم و سهراب»، «شاه عباس و خوشید بانو»، «هارون و لیلا»نین، دونیا شهرتلی «آرشین مال آلان» و «ار و آرواد»، «مشهدی عباد»ین، «سن سیز» و «سئوگیلی جانان»-ین، آدینی چکمه‌دیگمیز بیر چوخ اثرلرین مولفی اولان، داهی بسته‌کار اوزئییر حاجی بگوف 1885-نجی ایل سپتامبرین 18-ینده آغجابدی ده آنادان اولوب.
اونون اوشاقلیغی قدیم قاراباغین تاجی اولان شوشادا کئچیب. شوشانی قافقازین بؤیوک موسیقی مکتبی آدلاندیریرلار. گؤزل سسلی خواننده‌لر، اوستاد چالغی‌چی‌لاری اولان شوشا، اوزئییر اوچون موسیقی مکتبی اولوب. بیتکین موسیقی تحصیلی اولمایان اوزئییرین مشهور بسته‌کار اولماسی‌نین سببی ده، اونون بو موسیقی بئشیگینده بؤیومه‌سی‌دیر. 1899-نجو ایلده «قوری» معلملر سئمیناریاسینا داخیل اولان اوزئییر حاجی بگووون آرزولاری چوخ بؤیوک ایدی. او هر وجه‌له خالقی‌نین معارف‌لنمه‌سی، مدنی انکشافی یولوندا خدمت گؤسترمگه چالیشیردی. نهایت، او گون گلیب چاتدی. 1908-نجی ایل ژانویه‌نین 12-سینده باکیدا حاجی زین العابدین تقیئیو تئاتری‌نین بیناسیندا، ایلک آذربایجان اوپراسی اولان، لیلی و مجنون تاماشایا قویولدو. داهی محمد فضولی‌نین پوئماسی اساسیندا یارانمیش بو اوپرا، تکجه آذربایجاندا دگیل، شرقده یارانمیش ایلک اوپرا ایدی. 22 یاشلی گنج اوزئییر، آذربایجان مدنیت تاریخینده انقلاب ائتدی. او، تکجه بسته کار دگیلدی. کوراوغلو اوپراسیندان باشقا، بوتون موسیقیلی صحنه اثرلری‌نین مولفی دیر. 28 یاشیندا ایکن یاراتدیغی آرشین مال آلان، مشهدی عباد موسیقیلی کمدی‌لری‌نین متنی، بسته‌کارین اؤزونه مخصوصدور. دئمک هم ده او بیر دراماتورگ (درام یازان) ایدی. اوزئییر حاجی بگوو ایستر بسته‌کار کیمی، ایستر دراماتورگ، ایستر پوبلیسیست کیمی، میللتی‌نین معارف‌لنمه‌سی‌نین یولوندا کلنگ چالمیشدی. او بو یولداکی عذاب، اذیت‌لره باخمایاراق، ایشیقلی گله‌جگه اینانیردی. بسته‌کار 1948-نجی ایلده دونیاسینی دگیشدی. اونون قویوب گئتدیگی ارث، هله ده داوام ائتمکده‌دیر. تصادفی دگیل کی اونون آنادان اولدوغو تاریخ، آذربایجان جمهوریتینده ملی موسیقی گونو کیمی قئید ائدیلیر.
______________
تورکجه همشهری
September 28, 2007
آدسیزین آد قویما گونو …
مرتضی مجدفر
اوغلو دونیایا گؤز آچان کیمی، اونا سیجیللی آلماق فیکرینه دوشدو. اوشاق اوغلان ایدی و اوشاق اولمادان، اونون آدین «ائلدار» قویموشدو.
اوشاغین آتاسی، اوشاق، اوچ گونلوک اولان گون، ثبت احوال اداره‌سینه ساری یوللاندی. ثبت احوال اداره‌سی‌نین مأمورلاری، «ائلدار» آدینی تانیمیردیلار و اوشاغین آتاسی، اونلارلا چکیش – برکیش ده ایدی. سیجیللی وئرن مامور دئییردی: «آد قحط لیگی دگیل کی، آدین دگیش. نه چوخ آد …» و اوشاغین آتاسی دا، دلیل‌لر گتیره‌رک، قبول ائتمیردی. مامور دئییردی: «ائلدار … ائلدار … دوغرودان ائلدار نه دئمک دیر؟» و آتا ایسه، ایضاح ائدیردی.
دؤرد گون سحر آخشاما قدر، ثبت احوال اداره‌سینده، بو اوتاق دان، او اوتاغا یوللانیلدی و نهایت قرار اولدو ثبت احوال، «مرکز»له مکتوبلاشسین و بو حاقدا «استعلام» ائتسین.
ایگیرمی یئددی گون، «ائلدار»ین آدی «اوشاق» ایدی. بؤیوک ننه ایسه، قیز نوه‌لری ایله قاریشماسین دئیه، اوشاغا «اوغلان اوشاغی» دئییردی.
«ائلدار»ین آتاسی ایگیرمی سکگیزینجی گون، سحر، ساعات سکگیزی، سکگیز دقیقه کئچنده و ثبت احوال اداره‌سی‌نین ایشچیلری، آغزالما بساط‌لارینی دؤشه‌دیکلری زامان، ایچری گیردی. اورادا ایشله‌ینلر یاخود همان قئین آلتی یئینلر، بیرلیکده گوله‌رک دئدیر: «ائلدارین آتاسی گلدی …» و سونرا، دئمک اداره‌نین مسئولو، مرکزدن گلن مکتوبو اوخودو و دئدی: «مرکزدن دئییبلر بو آد، آدلار کیتابیندا یوخدور و ائلدار آدینا سیجیللی وئره‌بیلمه‌ریک. آنجاق مکتوبون سونوندا یازیبلار سیزین اعتراض حاققینیز محفوظ دور و الده اولدوغونوز مدرک‌لرله برابر، بیر داها ائلدار آدینی ایسته‌یه بیلرسینیز.»
ائلدارین آتاسی، بئش – آلتی گونلوک مهلت ایسته‌دی. اداره‌نین مسئولو دئدی: «ایسته‌دیگین قدر دؤزه بیلرسن… آنجاق اوشاغی شناسنامه‌سیز قویما، هوّیت‌سیز آدامین باشینا مین بیر اویون گلر … گل بو کیتابین ایچیندن اوشاغینا بیر آد سئچ، قوی اوشاغین آدلانسین…»
ائلدارین آتاسی، سؤزونون اوستونده ایدی. او دا ثبت احوال اداره‌سی‌نین ایشچیلری کیمی، اداره ایشچی‌سی ایدی. ائلدارین سیجیللیسینی آلماق اوچون، دفعه‌لرله اداره‌دن مرخص‌چیلیک آلمیشدی و اداره‌سی‌نین مودورو، اونون الیندن زارا گلمیشدی. بو بیر – ایکی ساعاتلیق مرخص‌چیلیک‌لر، هم ده اوشاغین آنادان اولان گونلری‌نین تام بیر – ایکی گونلوک مرخص‌چیلیک‌لری، دئمک ائلدارین آتاسی‌نین بیر ایللیک مرخص‌چیلیک‌لرینی آرادان آپارمیشدی.
اوشاغین آتاسی یورولموشدو، آنجاق اوزدن گئتمه‌میشدیر. اونا گؤره یئنه اداره‌سی‌نین رئیسیندن ایسته‌میشدی نهایت، بیر ایکی گون ده اونا یاردیمچیلیق ائتسین. سونرا ایشین – گوجون بوراخمیش و شهرین بوتون کیتاب ساتان دوکانلارینی دولانماغا باشلامیشدی. نتیجه مثبت ایدی. اوچ کیتاب الده ائتمیشدی: «آذربایجان دیلینده اوشاق آدلاری»، «تورکجه اینسان آدلاری» و «آدلار و دادلار». هم ده تورکو دیلینده چیخان نشریه‌لرین بیر–ایکیسینده، اوچ- دؤرد مقاله‌یه راست گلمیشدیر. هامیسیندا دا «ائلدار» آدی، معناسی‌نین ایضاحی ایله قئید اولونموشدور. اوشاغین آتاسی، بو کیتابلاری و نشریه‌لری تاپماق اوچون، بئش گون چالیشمیشدی.
کیتابلاری، نشریه‌لرله بیرلیکده، بیر اداری مکتوبلا برابر، شهرین ثبت احوال اداره‌سینه تحویل وئردی و مکتوبون دفترده ثبت اولونما نومره‌سینی آلدی. نومره‌نین آلتیندا یازیلان تاریخه باخدی. بوگون ائلدار قیرخ گونلوک اولموشدور: قیرخ گون هوّیت سیز.
ثبت احوال اداره‌سی‌نین مأمورلاری، بو دؤنه گؤلمه‌دیلر و چوخ عصبانیتله، اونون ثبت اولونموش مکتوبونو، کیتابلار و نشریه‌لرله برابر آلدیلار و دئدیلر: «مرکزله مکتوبلاشمالی‌ییق و لاپ آزی قیرخ گون چکه‌جکدیر.»
اوشاغین آتاسی، ائوده ده چتینلیکلرله اوز – اوزه ایدی. هره اوشاغا بیر آد وئریردی و چوخلاری ایسه، اونو بو مخمصه‌دن قورتارماق ایسته‌ییردیلر. آنجاق او، بو آجی و تیکانلی سؤزلری، قیرخینجی گون قورتارانا قدر، دینله‌دی و هئچ نه دئمه‌دی.
قیرخ بیرینجی گون، ثبت احوال اداره‌سینه ساری یولا دوشدو. اؤز- اؤزونه بئله دوشونوردو کی «قیرخ بیر، مقدّس عدد دیر و یقین بو گون اوشاغا سیجیللی آلاجاقدیر … و نه یاخشی کی سیجیللیسی اولسون.»
ثبت احوال اداره‌سی، همیشه‌کی کیمی شولوق ایدی. آنجاق اونو هامی، خصوصیله اداره‌نین رئیسی، تانیردی و یوزلرجه مراجعه ائده‌نین آراسیندان، اونو سئچمک ممکن ایدی. رییس، خوش باخیش و گولر اوزله، ائلدارین آتاسینی قارشیلادی و دئدی: «زحمت لرینیز نتیجه وئردی و داها بوندان سونرا، هرکس بیزدن ائلدار آدی ایسته‌سه، هئچ بیر مشکل اولمادان، بو آدی اونا وئره‌بیله‌ریک.»
ائلدارین آتاسی سئویندی و رئیس دن تشکر ائتدی. ثبت احوال اداره‌سی‌نین رئیسی دئدی: «ائلدار آدی ایله موافقت ائدیبلر. آنجاق دئییبلر «ائلدار» گرک «الدار» یازیلسین.» و الی ایله، میزین اوستونده «ائلدار و الدار» کلمه‌لری‌نین املاسینی یازدی.
ائلدارین جانا گلمیش آتاسی، اونلاردان ایسته‌دی، آدی دوز اوخونماسی اوچون، لااقل «اِلدار» یازسینلار و نهایت ثبت احوالین یئنی دن مرکزله مکتوبلاشماسی قورخوسوندان، «الدار» آدینا راضیلاشدی و اوغلو آدلاندی.
او گئجه، ائلدارین آد قویما قوناقلیغی، اوچ آیدان سونرا قورولدو و ائلدارین آتاسی، ماجرانی بیرینجی گوندن بو گونه قدر ایضاح ائدی و نهایت دئدی: «بیز اوشاغین آدینی سسله‌یه‌جه‌ییک، یازاندا ایسه هامیمیز بیلیریک «الدار» همان «ائلدار» دیر.»
* * *
یئددی ایل، او گونلردن کئچمیش ایدی. «ائلدار» یا خود همان «الدار»، بیرینجی کلاسی، یاریلارا چاتدیرمیشدیر. آذر آیی‌نین سویوق گونلری گلیب چاتمیش و الفبا اؤیرنمه‌سی‌نین چتین گونلری، ائلداری، اونون آتاسینی و آناسینی جانا گتیرمیشدیر. چاتیشمازلیق‌لار، حددن آرتیق گؤزه چارپیردی. کئچن یئددی ایلده، ائلدارین آتا – آناسی ائوده اونونلا آنا دیلینده دانیشمیشلار و بئش – آلتی یاشیندان جیزما – قارا بیر زادلار کاغاذا یازدیغی زامان، «ائلدار» کلمه‌سینی ده، ائله همزه ایله اؤیرنمیش و یازماغا باشلامیشدیر. بوندان علاوه، ائله او نئچه آیین ایچینده، هر دن بیر معلم و ناظم‌لر، اونو غلط تلفظ لرله سؤیله‌میشلر.
بیرینجی کلاس سونا چاتمیش و ایکینجی، اوچونجو و دؤردونجو صینیف‌لر ده گلیب، کئچمیشدیر و چاتیشمازلیق‌لار هله ده دوام ائتمیش و ائلداری، هم ده اونون آتا – آناسینی بئزیکدیرمیشدیر. داها ائلدار، اؤز آدینی «الدار» یازیردی و اوللرده کی کیمی «اِلدار» یازدیغیندان دا ال چکمیشدیر.
ائلدار، اون یاشیندا اولموشدور و نئچه گوندن سونرا، اونون بیر باجیسی و یا قارداشی دونیایا گؤز آچاجاق ایدی.
ائلدارین آتاسی، بو دؤنه اوشاغین آدی حاققیندا، قاباقجادان هئچ نه فیکره دالمامیشدی. ائلدار کیچیک اولاندا، اونون باجیسی اولدوقدا، آدینی «نیگار» و قارداشی اولدوقدا آدینی «یاشار» قویاجاغینی چوخ دوشونموشدو. آنجاق بو دؤنه، «نیگار» ایله «ائلدار» و «یاشار» ایله «ائلدار» آراسیندا قافیه دوزلتمک فیکرینده دگیلدی و هامیدان چوخ، اوشاغین و آناسی‌نین سالیم اولماسی، اونون فیکرینی مشغول ائتمیشدی.
نهایت، اوشاق دونیایا گؤز آچدی و ائلدارین قارداشی، اونو و اونلارین عائله‌سینی سئویندیردی. اوشاق، سون درجه‌ده سئومه‌لی و گؤزل ایدی. قارا توک – باشی و گؤی گؤزلری، اونون برابر نسبت‌له آتا آناسیندان سهم آپاردیغینی گؤستریردی.
اوشاغین اوچ گونو قورتارمامیش، آتاسی ثبت احوال اداره سینه ساری یوللاندی. مامورلاردان هئچ بیری داها اونو تانیمیردیلار. قصدینی اونلارا سؤیله‌دی. مامورلار ایسه، اوشاغین آدینی سوروشدولار. ائلدارین آتاسی دئدی: «هئچ بیر مشخص آد دالیسینجا دگیلم، لطفا آد کیتابچانیزی منه وئرین»
کیتابچانی آلدی و «حافظ» یا «فضولی» دیوانلاریندان فال توتدوغوموز کیمی، وِرد کیمی بیر زادلار اوخویوب، کیتابی آچدی. «پ» صحیفه‌سی گلمیشدی. اورادان «پیام» آدینی سئچدی و مامورا سؤیله‌دی: لطفا یازین «پیام».
پیام و ائلدار گیلین سوی آدلاری، واختیله بؤیوک دده‌لری تاجر اولدوغونا گؤره، هم ده بؤیوک دده‌لری‌نین بیر قیسا مدّت «بازرگان» شهرینده یاشادیغی اوچون، «بازرگانی» ایدی: «ائلدار بازرگانی» و «پیام بازرگانی».
پیام، هئچ بیر مشکل اولمادان، بؤیودو. چون کی هم سالیم اوشاق ایدی، هم ده اونون آدی، اونا هئچ بیر چتینلیک یاراتمامیشدیر. آتا – آناسی دا راحات ایدیلر. آدی‌نین یازماسی دا، اوخوماسی کیمی بیر چتینلیکه اوز – اوزه دورموردو.
پیام، ابتدایی دؤوره‌سینی قورتاردی و راهنمایی کلاسلارینی باشلادی. ائلدار، نئچه ایل قاباق، دیپلوم آلمیشدی و ائلدارین نئجه اوخونوب، نئجه یازیلماسی، داها اونون اوچون عادی اولموشدور. آنجاق، پیامین آغیر گونلری، راهنمایی کلاسلاریندا اولان یئنی یئتمه‌لرین شولوقلوقلاری اوزره، باشلانماقدا ایدی. اونون آدی و سوی آدی، اوشاقلار اوچون اگلنجه یاراتمیشدیر. «پیام بازرگانی» آدی کلاسدا سسلنن زامان، حتما اوشاقلارین طرفیندن بئله – بئله سؤزلر ائشیدیلیردی: «صا ایران – هر روز بهتر از دیروز، اشی مشی پر طلایی، هر سیاهی- پارسی کولا نمیشه، پاک یادت نره، بوتان – انتخاب مطمئن، گالینا بلانکا قل- قل …» و پیام هر بیر واخت، اوشاقلارین آتماجالاریندان چتینلیکده ایدی. بو آرادا، ائلدارلا پیامین آتاسی، اؤزونو دانلایارکن، آد قویما مراسیمینده کیمین تقصیرچی اولدوغوندان دانیشمیردی. او، کئچمیش ایگیرمی ایکی ایلین جریانلارین بیر – بیر آراییر و اؤز اوشاقلاری‌نین ایتمیش آدلارینی آختاریردی. او، هم ده آتاسیندان، بو عائله‌نین سوی آدینی «بازرگانی» قویماق اوچون، آجیقلی ایدی. ائلدار و پیامین آتاسی، هوّیتی تالانمیش بیر اینسان ایدی. او «آدسیز بازرگانی» آدلی بیر کیشی ایدی.
______________
تورکجه همشهری
September 28, 2007
محبت شاعیری
نسا طاهر زاده
«قوبوستان» توپلوسونون 2004-نجو ایلینده چیخان بیرینجی نمره‌سینی ورقله‌ییردیم. گؤزوم سیاوش سرخانلی‌نین «بیر غریب دورنا کیمی، یاخود سؤزوموزون بنؤوشه‌سی» آدلی یازیسینا ساتاشدی. قلم دوستو نصرت کسمنلی حاققیندا اوره‌ک سؤزلرینی یازمیشدی. تیترده‌کی «غریب دورنا» سؤزو دقتیمی چکدی. کؤورلدیم. آخی نصرت کسمنلی یاخینلاریندان اوزاقدا، تبریزده دونیاسینی دگیشمیشدی. شاعیرین «بیری واردی، بیری یوخ» شعریندن بیر بندین خاطیرلادیم:
اولان اولوب، کئچن کئچیب بلکی ده،
ایندی داها کؤورلمه‌یین یئری یوخ
عؤمروم بویو بئله گلیب منیمکی
اوللیندن بیری واردیر، بیر یوخ.
بلی ایندی داها کؤورلمگین یئری یوخدو. اؤزو بو دونیادا اولماسا دا، روحا سیغال چکن شعرلری بیزلرله‌دیر. کیملیگیندن آسیلی اولمایاراق، بوتون طبقه‌لرین شاعیری ایدی نصرت کسمنلی. اونون شعرلرینی اوخودوقدا ائله آدام تاپیلماز کی، «باخ بو شعری ائله بیل منه یازیلیبدی» دئمه‌سین. شاعیری گنج‌لر ده، یاشلی‌لار دا، ماهنی سئورلر ده، ادبیاتچی‌لار دا سئویردی. نصرت کسمنلی‌نی محبت شاعیری آدلاندیریردیلار، لیریک – فلسفی محبت شاعیری. آمما شاعیر سیاوش سرخانلی اونو اصیل، فطری آغری شاعیری آدلاندیریر. اؤزونه مخصوص اوسلوبو وار ایدی، شاعیرین. کسمنلی‌نین نفسی هوپموش شعرلرینی ایلک مصراعسیندان تانیماق اولور. فرقی یوخدور، بو سئوگی شعری اولسون، وطن حاققیندا اولسون، آنا حاققیندا اولسون. شاعیرین شعرلرینده‌کی سئوگی مجرّد سئوگی دگیل. عادی، حقیقی انسان سئوگیسی‌دیر، یاشانیلان سئوگی‌دیر. بلکی ائله شاعیرین اؤز یاشادیغی سئوگی‌دیر. گؤزل شاعیر صابر روستمخانلی‌نین تعبیرینجه دئسک «دوستوموزون اؤزو کیمی، یارادیجیلیغی دا ایشیق‌دیر. اونون شعرلرینده خیردا اومو – کوسو، دئدی – قودو کؤلگه‌سی تاپا بیلمزسن. بوتون یازیلاری‌نین اوستونه اؤزونون یارادیجی آتا کؤلگه‌سی دوشوردو …»1
نصرت کسمنلی‌نین شعرلرینه یازیلمیش بسته‌لر ده، شعرلری کیمی سرحدسیزدیر. ایراندا دا، تورکیه‌ده ده، نصرت سئورلر اولدوقجا چوخدور.
شاعیر اوخوجولارینی تئز ترک ائتدی، آمما اوللده یازدیغیم کیمی، نه قدر کی شعرلری وار، شاعیرده یاشایاجاقدیر. ان آزیندان اوره‌گی محبتله دولو بیر اوغلانین بیر قیزا مکتوبوندا …
1) قوبوستان ژورنالی، 2004، سای 1.
_________________________
تورکجه همشهری
Ümid Niayişin veb sehifesine xoş gelibsiz 
You must be logged in to post a comment.