قیپچاقلار

 

آذربایجانین هاراسیندان اولورسانیز اولون، یقین قیپچاق آدینداکی کندلره راست گلمیشسینیز. بو کندلر واختیله آذربایجاندا یاشامیش، بورادا بؤیوک تاریخی روللاری اولموش، قیپچاق تورکلری‌نین آدیندان قالان یادگارلاردیر. قیپچاقلاردان قالان یادگار، تکجه بو کند آدلاری ایله محدودلاشمیر. بو گون آذربایجاندا کنگرلو، چاروقلو، چوروق، چاقیرلو آدلارینی داشیان‌لار دا تدقیقاتچی‌لار طرفیندن قیپچاقلارا باغلانیرلار.1 بوندان علاوه، قیپچاق تورکجه‌سی‌نین خصوصیت‌لری بوگونکو آذربایجان تورکجه‌سینده ده قاباریق شکلینده اؤزونو گؤسترمکده دیر:

اوغوز گروهو لهجه‌لری ترسینه، دیلیمیزده‌کی سؤز باشلانغیجیندا «ب» یئرینه، «م» ایشلنمه‌سی «بن/من، بینمک/مینمک) و گئتمک (اوغوز گروهوندا وارماق)، چاغیرماق (اوغوز گروهوندا اوخوماق)، یاخشی، یامان و … کیمی سؤزلر قیپچاق لهجه‌سی‌نین دیلیمیزده قالان خاطیره‌لری دیر.2

قیپچاقلار، تبریز خالقی‌نین تشکلونده اؤنملی رول اوینامیشلار.3 مشهور عاریف، تبریزلی شمس ده، ائله قیپچاق طایفاسیندان ایدی.4

تاریخیمیزده اؤنملی یئری اولان ائلدنیزلی‌لر (آذربایجان آتابای لاری) ده کؤک اعتباری ایله، قیپچاق تورکلریندن ایدیلر.

 

تاریخده‌کی کؤکلری

شرقده قیپچاق، غربده کومان آدی ایله تانینان بو تورکلر، اصلینده ایکی تورک طایفاسی‌نین بیرلیگیندن اورتایا چیخمیشلار.

غربی گؤی تورک توپلولوقلاریندان قیماق لارین بیر قولو اولان قیپچاق‌لار، کومان تورکلری‌نین ده بونلارا قاتیلماسی ایله گوجلرینی داها دا آرتیرمیشلار و غربه دوغرو آخیب، حرکت ائتمیشلر.5  قیپچاقلارین ایزلرینی قیماق بیرلیگینه داخیل اولمادان اول، هونلار دؤورونه قدر تعقیب ائتمک مومکوندور. هون دؤورونده، هونلارین بیر قولونو تشکیل ائدیردیلر قیپچاق‌لار. بو تورکلر قایناقلاردا ساریشین و گؤزل گؤرونوشلو اولاراق، تصویر ائدیلیرلر.

 

قایناقلار: ـــــــــــــــ

1 و 2) امید نیایش، آلتایلاردان سهندیمیزه، تهران، 1382.

3) جواد هیئت، سیری در زبان‌ها و لهجه‌های ترکی، تهران، نشر نو، 1365.

4) ح. صدیق، سیری در اشعار ترکی مکتب مولویه، تهران، ققنوس، 1369.

5) http://www.turkislamkulturu.net  

 

 

____________

تورکجه همشهری