سلجوقلولارین معنوی دگرلری

 

زنگان آذربایجانیمیزین قدیم شهرلریندن دیر. بورادا مختلف تاریخی دؤورلره عاید تاریخی اثرلرین ایزلرینی گؤرمک مومکوندور. بو دؤورلردن بیری ده سلجوقلولار دؤورودور. زنگان شهری‌نین حصاری سلجوقلولاردان قالان یادگارلاردان دیر. بو قلعه‌نین بؤیوک بیر حصه‌سی موغوللار حمله‌سی دؤورونده خراب اولسا دا صفوی‌لر دؤورونده یئنی‌دن قاباقکی اوسلوبوندا تیکدیریلدی. زنگان قلعه‌سی 6 دروازا ایله زنگانین اطراف شهرلر و کندلر ایله ارتباطداایدی.

بورادا بو قلعه‌نین تیکدیریلدیگی دؤور یعنی سلجوقلولار دؤورونون معنوی وارلیقلارینا قیسا بیر باخیش سالماق ایسته‌ییریک.

 

سلجوقلولار

سلجوقلولار اوغوز تورکلری‌نین بؤیوک قوللاریندان ایدیلر و 24 اوغوز طایفاسیندان بیری اولان قینیق بویونا منسوبدورلار. سلجوقلو سولاله‌سی‌نین اولو آتاسی تمیر-یالیق (دمیر یایلی) لقبلی دوقاق ماوراالنهرده کی اوغوز تورکلری  دؤولتی‌نین سوباشیسی یعنی اوردو باشچیسی ایدی. بعضی قایناقلار دوقاق بگین تورکلرین افسانه‌وی حؤکمداری افراسیاب (آلپ ارتونقا)نین نسلیندن اولدوغونو ایرلی سورور. سلجوقلولار 11-نجی و 14-نجو عصرلر آراسیندا اورتا آسیانین بیر بؤلومو و اورتاشرقی اداره ائتدیلر. بؤیوک سلجوقلو دؤولتی و بو دؤولت پارچالاندیقدان سونرااورتایا چیخان آنادولو، کرمان، سوریه و عراق سلجوقلو دؤولتلری بو سولاله‌نین آدینا باغلانمیشدیر.

سلجوقلو دؤولتی‌نین قورولوشو بؤیوک سرکرده توغرول بگین نیشابور شهرینی آلماسی و بو شهرده سولطان اعلان ائدیلمه‌سی و آدینا خطبه اوخونماسی ایله باشلاییر (1037 م.). توغرول بگدن سونرا بؤیوک سلجوقلو دؤولتینی اداره ائدن سولطان‌لار بئله سیرالانیرلار: آلپ اسلان (1063-1072 م.)، ملکشاه (1072-1092)، محمود (1092-1094 م.)، بؤرکو یاریق (1094-1099 م.)، غیاث الدین محمد (1099-1104)، بؤرکو یاریق (1104-1105 م.، ایکینجی دؤور)، جلال الدین ملکشاه (1105)، غیاث الدین محمد (1105-1118 م.، ایکینجی دؤور)، محمودبن محمدبن ملکشاه (1118-1131)، داود بن محمود (1131)، مسعودبن محمدبن ملکشاه (1131-1152)، سلطان سنجر (1152-1157).

 سلجوقلو دؤورونون ان بؤیوک حادثه‌لریندن بیری مالازگیرت ساواشی‌دیر. 1071- نجی ایلده اوز وئرن بو ساواشدا آلپ ارسلان، بیزانس امپراطورو رومن دیوژنی مغلوب ائده‌رک حبسه آلدی.

 

دؤولت تشکیلاتی

سلجوقلو دؤولتی قدیم تورک دؤولت قورولوشو اساسیندا قورولموشدو و داها دوغروسو بو قورولوشون اسلامی لشمیش بیر نمونه‌سی ایدی. توغرول بگ دن قاباق اوغوز عنعنه‌لرینه گؤره دؤولت باشچیسینا یابغو دئییلدیگی حالدا اونون زامانیندان اعتبارا اسلامی سولطان عنوانی استفاده اولونماغا باشلادی. بؤیوک سلجوقلو دؤولتینده دؤولت ایشلری «دیوان اعلی» آدی وئریلن بیر قورولوشدا کئچیریلیردی. بوندان علاوه مالیه، عسگرلیک و عدالت ایشلری ایله مشغول اولان باشقا دیوان لار دا وار ایدی.

 

صنعت و معمارلیق

سلجوقلو سولطان‌لاری صنعت و علمی حمایه و تشویق ائدیردیلر. محمد معین ده داخیل اولماقلا بعضی تدقیقاتچیلار اعتراف ائدیرلر کی ایرانین صنعت و معمارلیغی‌نین شاه اثرلری‌نین بیر چوخو سلجوقلو تورکلرین حکومتی زامانیندا یارانمیشدیر. معمارلیق سلجوقلولار دؤورونده ترقی‌سی‌نین ان یوکسک ذیروه‌سینه چاتدی و ساخسیچیلیق و پارچا صنعتی کیمی باشقا صنعت‌لر ده ائله بو زامان بوتون ایران تاریخینده چوخ آز گؤرونموش بؤیوک بیر ترقی‌یه مالیک اولدو.

سلجوقلولار شهرلری آبادلاشدیردیلار و یئنی شهرلر یاراتدیلار. مدرسه، مسجد، کروانسارای، خسته خانا، کؤرپو، حامام، … کیمی عمومی تیکینتی‌لر تیکدیردیلر.

اونلارین دؤورونده خط، مینیاتور، تاختا و داش اویما صنعتی، چینی چیلیک و فلزچیلیک صنعت‌لری‌ده بؤیوک انکشاف ائتمیشدی.

 

مدرسه‌لر

توغرول دؤورونده ایلک مدرسه نیشابور شهرینده آچیلدی. بؤیوک سلجوقلولار دؤورونون آدلیم وزیری نظام الملک آدی ایله باغلی نظامیه مدرسه‌لری ایلک اولاراق 1067 ده باغداددا قورولدو. داها سونرا اصفهان، ری، مرو، بلخ، هرات، بصره، موصل کیمی شهرلرده یئنی نظامیه مدرسه‌لری آچیلدی. بو مدرسه‌لرده دینی موضوعلار کناریندا ریاضیات، فلسفه، دیل و ادبیات درس‌لری ده کئچیریلیردی. نظامیه ده یئتیشدیریلن لر دؤولتین اداری کادرلاری کیمی چالیشیردیلار و دئمک اولار کی بو مدرسه‌لر تکجه علمی-دینی کادر دگیل، سیاسی- اداری کادرلار دا یئتیشدیریردیلر.

 

 

 

____________

تورکجه همشهری